در بخش نخست گفته شد که می‌توان سوءتغذیه را از دو منظر کمبود و یا دریافت بیش از حد انرژی و مواد مغذی در نظر گرفت و به ذکر برخی موارد ناشی از کمبود دریافت انرژی و مواد مغذی پرداخته شد. در این بخش برخی پیامدهای ناشی از دریافت بیش از حد انرژی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
انرژی در قالب مواد غذایی مختلف و از طریق سه دسته ماده مغذی شامل کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها وارد بدن می‌شود. عوامل متعدی در تعیین میزان نیاز به انرژی موثر هستند که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: جنسیت (زن و مرد بودن)، سن، میزان فعالیت بدنی روزانه، دمای محیط، میزان سوخت و ساز، درصد چربی و وضعیت وزن بدن.
شایان ذکر است انرژی وارد شده به بدن به مصرف کارهای مختلف مانند انجام فعالیت اندامهای درونی مثل قلب، ریه، مغز و واکنش‌های آنها همچنین انجام فعالیت‌های بدنی مختلف مثل انجام کارهای روزمره، ورزش کردن و نظایر آن می‌رسد. باید دانست اگر بین انرژی دریافتی از مواد غذایی و انرژی مصرفی تعادل برقرار باشد و به عبارتی انرژی دریافتی برابر انرژی مصرفی باشد، بسیار خوب و موجب تندرستی است، اما اگر این تعادل به هم بخورد، پیامدهای ناخوشایندی درپی خواهد داشت.
دلایل ایجاد اضافه‌وزن و چاقی چیست؟
لازم به ذکر است در حالت طبیعی، اگر انرژی دریافتی بیش از حد نیاز باشد، در بدن از بین نمی‌رود، بلکه به صورت چربی ذخیره می‌شود. این حالت به مرور زمان موجب ایجاد اضافه وزن و چاقی می‌شود. به طور کلی این امر صرف نظر از شرایط و بیماریهای خاص، ناشی از موارد زیر است:
- افزایش دریافت غذاهای سرشار از انرژی که غنی از قندهای ساده و چربی هستند.
- و همچنین افزایش بی‌تحرکی ناشی از انجام بسیاری از کارها به صورت نشسته، تغییر سیستم حمل و نقل و افزایش شهرنشینی.
تغییرات در الگوهای غذایی و فعالیت بدنی اغلب نتیجه تغییرات محیطی و اجتماعی است که مرتبط با توسعه جوامع و کمبود حمایت کافی در بخشهایی نظیر سلامت، کشاورزی، حمل و نقل، طراحی شهری، محیط زیست، فرآیندهای غذایی، چگونگی توزیع، بازاریابی و آموزش است.
معیار تشخیص اضافه‌وزن و چاقی چیست؟
یکی از معیارهایی که به خوبی می‌تواند به تعیین وضعیت دریافت و مصرف انرژی کمک کند، تغییرات وزن بدن در بازه زمانی مشخص است. اما باید در نظر داشت که تغییرات وزن بدن ناشی از مقدار چربی آن باید مورد سنجش قرار گیرد چراکه برای مثال تغییرات وزن بدن در کوتاه‌مدت مثلاً در طول یک هفته می‌تواند ناشی از عوامل دیگر مانند تغییرات مقدار آب بدن باشد که منظور مبحث کنونی نیست. به همین دلیل از شاخصی به نام “شاخص توده بدن یا BMI[۱]” که از تقسیم وزن بدن (برحسب کیلوگرم) بر مجذور اندازه قد (بر حسب متر) به دست می‌آید، استفاده می‌شود. این شاخص در مورد زنان و مردان بزرگسال در همه سنین به غیر از گروههای خاص مانند زنان باردار و ورزشکاران حرفه‌ای کاربرد دارد. شایان ذکر است در مورد کودکان در نظر گرفتن سن نیز هنگام تعیین وضعیت اضافه‌وزن و چاقی، ضروری است.
منظور از اضافه‌وزن و چاقی بر اساس BMI چیست؟
همانطور که گفته شد، اضافه وزن و چاقی تجمع غیرطبیعی یا بیش از حد چربی در بدن است که سلامت فرد را به خطر می‌اندازد. تعریف اضافه‌وزن و چاقی بدن یک فرد بزرگسال بر اساس BMI به صورت زیر است:
اضافه‌وزن: فردی که BMI او بزرگتر یا مساوی ۲۵ و کوچکتر از ۳۰ باشد، اضافه وزن دارد.
چاقی: فردی که BMI او بزرگتر یا مساوی ۳۰ باشد، چاق است.
پیامدهای ناخوشایند اضافه وزن و چاقی برای سلامتی چیست؟
افزایش شاخص BMI و به عبارتی بروز اضافه وزن و چاقی یکی از عوامل خطر اصلی ایجاد بیماریهای غیرواگیر مزمن است که موارد زیر از آن دسته است:
- بیماریهای قلبی-عروقی (به ویژه بیماری قلبی و سکته مغزی)، که از جمله علل پیشرو مرگ و میر بوده‌اند.
- دیابت
- اختلالات ماهیچه‌ای-استخوانی (به ویژه استئوآرتریت- که یک بیماری به شدت تخریب‌کننده و باعث ایجاد ناتوانی در مفاصل است).
- بعضی انواع سرطان ( شامل سرطانهای آندومتر رحم، سینه، تخمدان، پروستات، کبد، کیسه صفرا، کلیه و کولون)
توجه! از آنجائیکه بافت چربی، یک بافت زنده است بنابراین برای انجام اعمال حیاتی خود نیازمند رگهای خونرسان است. به همین دلیل با گسترش بافت چربی ذخیره در بدن، رگهای خونی آن هم افزایش می‌یابد و این امر باعث ایجاد بیماری “پرفشاری خون” می‌شود که متأسفانه از آن با عنوان ” قاتل خاموش” نام برده می‌شود.
آیا چاقی دوران کودکی نقشی در بروز مشکلات سلامت بزرگسالی دارد؟
بله، چاقی دوران کودکی با افزایش احتمال خطر چاقی، مرگ زودرس و ناتوانی در بزرگسالی مرتبط است. ولی علاوه بر افزایش خطرات سلامتی در آینده، متأسفانه کودکان چاق مشکلات تنفسی، افزایش خطر شکستگی‌ها، پرفشاری خون، نشانه‌های زودهنگام بیماری قلبی-عروقی، مقاومت به انسولین (زمینه‌ساز بروز دیابت) و اثرات فیزیولوژیک آن را نیز تجربه می‌کنند.
از آنجائیکه همیشه پیشگیری بهتر و آسانتر از درمان بوده و هست، با بهبود شیوه زندگی و ارتقاء آن به سبک زندگی سالم، می‌توانیم به پیشگیری از بروز مشکلات ناشی اضافه‌وزن و چاقی کمک کنیم. در این راه بهره‌مندی از برنامه غذایی صحیح، انجام فعالیت بدنی مناسب، استفاده از روشهای مناسب حفظ آرامش هنگام مواجهه با انواع استرس و صدالبته آموزش آن به کودکانمان، سودمند و راهگشا است.
همیشته تندرست و شاد باشید.
منابع:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
[۱] BMI: Body Mass Index
